ระเด่นลันได - โดย พระมหามนตรี (ทรัพย์)

ระเด่นลันได

โดย พระมหามนตรี (ทรัพย์)

• หน้า 10 - 11: บทชมนาง
• บทละครเรื่อง ละเด่นลันได นั้นมีลักษณะพิเศษตรงที่ การสร้างตัวละครและสำนวนโวหารต่างๆนั้นถูกแต่งขึ้นเพื่อล้อเลียนวรรณกรรมชั้นสูงอย่าง อิเหนา ซึ่งเป็นวรรณคดีบทละครเรื่องเอกของไทย
• ในอิเหนา นั้นตัวละครจะมาจากพวกราชวงศ์ ดังนั้นท่วงทำนองการแต่งและฉากต่างๆก็จะไพเราะหรูหราตามฐานะของตัวละคร ดังนั้นพระมหามนตรี จึงได้ล้อเลียนอิเหนาโดยกำหนดตัวละครและฉากต่างๆให้ตรงกันข้าม เป็นเนื้อเรื่องง่ายๆเกี่ยวกับแขกขอทานที่ไปเป็นชู้กับภรรยาของแขกอีกคนที่เป็นคนเลี้ยงวัว
• ตัวละคร
• ระเด่นลันได - ขอทานยากจน มีอาชีพสีซอหากินไปวันๆ แต่ก็มีอารมณ์ศิลปิน “เป็นคนเจ้าชู้ มีเสน่ห์เพราะปากหวาน...ฉลาด รู้วิธีพูดให้คนเห็นใจ”
• “ระเด่น” เป็นคำภาษาชวา แปลว่าเจ้าชาย หรือเจ้าหญิง ซึ่งความขัดแย้งจากการนำคำสำนวนสูงมาใช้กับตัวละครที่มีฐานะต่ำต้อยนั้น เป็นการสร้างการล้อเลียนและแดกดัน
• นางประแดะ - “ใจอ่อนขี้สงสาร”
• ท้าวประดู่ - สามีนางประแดะ “ขี้หึง โทโสร้าย ใจแข็งเด็ดเดี่ยว และรักศักดิ์ศรี”

 ๏ เมื่อนั้น         พระสุวรรณลันไดเรืองศรี

เหลียวพบสบเนตรนางตานี ภูมีพิศพักตร์ลักขณา 

ฯ  ๒ คำ ฯ

• “เมื่อนั้น” เป็นการกล่าวถึงตัวละครหลัก ซึ่งก็คือระเด่นลันได
• การเรียกระเด่นลันไดอย่างหรูหราว่า “พระสุวรรณลันไดเรืองศรี” และ “ภูมี” ซึ่งแปลว่าพระราชานั้นเป็นการสร้างความขัดแย้งกับสถานะที่แท้จริงของเขา ที่แท้จริงแล้วมีอาชีพต่ำต้อยเพียงแค่ขอทาน
• “ลักขณา” นั้นเป็นคำที่ใช้เรียกแทนหญิงสาวหรือน้องสาว เป็นการสร้างจินตภาพถึงหญิงสาวที่ดูสวยสง่างาม ขัดกับความเป็นจริงของนางประแดะที่ดูบรรยายถึงในบทต่อไป...

    ชมโฉม

๏ สูงระหงทรงเพรียวเรียวรูด งามละม้ายคล้ายอูฐกะหลาป๋า

พิศแต่หัวจรดเท้าขาวแต่ตา ทั้งสองแก้มกัลยาดังลูกยอ

คิ้วก่งเหมือนกงเขาดีดฝ้าย จมูกละม้ายคล้ายพร้าขอ

หูกลวงดวงพักตร์หักงอ         ลำคอโตตันสั้นกลม

สองเต้าห้อยตุงดังถุงตะเคียว โคนเหี่ยวแห้งรวบเหมือนบวบต้ม

เสวยสลายาจุกพระโอษฐ์อม มันน่าเชยน่าชมนางเทวี 

              ฯ ๖ คำ ฯ

• บท ชมโฉม นั้นเป็นจังหวะดนตรีปี่พาทย์ที่กล่าวชมผู้หญิงและความสวยความงาม แต่ในที่นี้กวีได้สร้างความเสียดสีโดยบรรยายหน้าตาของนางประแดะให้ดูขบขัน เช่นการใช้โวหารกล่าวเปรียบเทียบว่านาง “งามละม้ายคล้ายอูฐ”...
• การ “พิศ” คือการเพ่งพิจารณา
• ลูกยอ คือผลไม้ลูกแดงๆ
• กงเขา ในที่นี้หมายถึงกงเขาของแพะที่โค้งงอ
• พร้าขอ นั้นหมายถึงมีดพร้า ที่มีลักษณะโค้งงอเช่นเดียวกัน
• “สองเต้าห้อยตุงดังถุงตะเคียว โคนเหี่ยวแห้งรวบเหมือนบวบต้ม” - การใช้อุปมาเปรียบเทียบ “เต้า” กับวัตถุทั่วๆไปอย่าง ตะเคียว และ บวบต้มนั้นเป็นตัวอย่างที่ดีที่แสดงถึงความฉลาดเฉลียวของกวีในการสร้างบทกลอนที่เสียดสีขบขัน แต่ยังแฝงไว้ด้วยความคล้องจองและความสละสลวยของภาษา 

 ๏ร่าย นี่จะเป็นลูกสาวท้าวพระยา ฤๅว่าเป็นพระมเหสี

อกใจทึกทักรักเต็มที ก็ทรงสีซอสุวรรณขึ้นทันใด 

               ฯ ๒ คำ ฯ

• พระมเหสี คือภรรยาของพระราชา
• การใช้คำราชาศัพทํว่าระเด่นลันไดกำลัง ‘ทรงสีซอสุวรรณ’ นั้นเป็นการสร้างจินตภาพให้ดูหรูหราสร้างการแดกดันให้ขัดกับความจริงที่ว่าละเด่นลันไดนั้นเป็นเพียงคนสีซอขอทาน

     ๏พัดชา ยักย้ายร่ายร้องเป็นลำนำ มีอยู่สองสามคำจำไว้ได้

สุวรรณหงษ์ถูกหอกอย่าบอกใคร ถูกแล้วกลับไปได้เท่านั้น 

                  ฯ ๒ คำ ฯ

• สุวรรณหงษ์ แปลว่า ผู้สูงส่ง เป็นการเรียกแทนระเด่นลันไดอีกเช่นกัน - ซึ่งตามสำนวนนั้นเขา “ถูกหอก” แห่งความรักปักเข้าให้
• “ถูกแล้วกลับไปได้เท่านั้น” - แสดงความต้องการอยากได้ของระเด่นลันได

     ๏ร่าย แล้วซ้ำสีอีิกกระดิกนิ้ว ทำยักคิ้วแลบลิ้นเล่นขบขัน

เห็นโฉมยงหัวร่ออยู่งองัน         พระทรงธรรม์ทำหนักชักเฉื่อยไป 

         ฯ ๒ คำ ฯ มโหรี

• วงมโหรีนั้นเป็นการผสมกันระหว่างวงปี่พาทย์และวงเครื่องสาย เป็นวงดนตรีขนาดใหญ่อลังการ
• กลอนบทนี้มีนำเสียงที่สนุกสนานร่าเริง แสดงให้เห็นถึงบรรยากาศอันหวานแหววระหว่างที่ตัวละครทั้งสองกำลังเกี้ยวพาราศีกัน

     ๏ เมื่อนั้น         นางประแดะตานีศรีใส

สดับเสียงสีซอพอฤทัย         ให้วาบวับจับใจผูกพัน

ยิ่งคิดพิศวงพระทรงศักดิ์         ลืมรักท้าวประดู่ผู้ผัวขวัญ

ทำไฉนจะได้พระทรงธรรม์ มาเคียงพักตร์สักวันด้วยรักแรง

คิดพลางทางเข้าไปในห้อง แล้วตักเอาข้าวกล้องมาสองแล่ง

ค่อยประจงลงใส่กระบะแดง กับปลาสลิดแห้งห้าหกตัว

แล้วลงจากบันไดมิได้ช้า         เข้ามานอบนบจบเหนือหัว

เอาปลาใส่ย่ามด้วยความกลัว         แล้วยอบตัวลงบังคมก้มพักตรา 

            ฯ ๘ คำ ฯ

• ในบทนี้นางประแดะได้หลงในตัวระเด่นลันได และตัดสินใจหนีไปกับเขา
• พระทรงศักดิ์ และ พระทรงธรรม์ - ใช้เรียกแทนระเด่นลันได
• ตรงกันข้ามกับราชาศัพท์ที่ใช้อยู่นั้น ‘ทรัพย์สมบัติ’ ที่นางประแดะเอาติดตัวไปด้วยนั้นมีเพียงข้าวกล้องกับ “ปลาสลิดแห้งห้าหกตัว”

     ๏ เมื่อนั้น ลันไดให้แสนเสน่หา

อะรามรักยักคิ้วหลิ่วตา พูดจาลดเลี้ยวเกี้ยวพาน 

       ฯ ๒ คำ ฯ

• โดยรวมแล้ว พระมหามนตรี ได้สร้างตัวละครและสำนวนเพื่อล้อเลียนวรรณคดีชั้นสูงอย่างอิเหนา ผ่านการสร้างความขัดแย้ง (juxtaposition) ระหว่าง รูปร่าง ฐานะ อาชีพ กิริยาและการกระทำของตัวละครที่เป็นเพียงขอทานกับคำราชาศัพท์ ทำให้บทละครเรื่อง ระเด่นลันได “เป็นบทประพันธ์ที่เป็นเลิศและดีเด่นทั้งสำนวนกร กระบวนความ การแทรกบทตลกไว้่อย่างแยบยล”